Met de invoering van de nieuwe wet op private opsporing worden interne onderzoeken naar personeel strenger gereguleerd. Dit geldt voor bedrijven die bijvoorbeeld fraude, diefstal of andere misstanden binnen hun organisatie willen onderzoeken.
Waar er eerder weinig wettelijke kaders waren, zorgt deze wet voor een strikter toezicht dat bedrijven verplicht rekening te houden met privacy, grondrechten en duidelijke procedures.
De wet, die de verouderde privédetectivewet van 1991 vervangt, stelt dat alle vormen van private opsporing – ook occasionele onderzoeken – onder de regels vallen. Zo moet een onderzoek voortaan gebaseerd zijn op een gegronde reden; ‘fishing expeditions’ zijn verboden. Ook is het verboden om gevoelige informatie, zoals religieuze of politieke voorkeuren, te verzamelen. Bedrijven moeten een reglement opstellen waarin de procedures en regels rond interne onderzoeken transparant zijn vastgelegd. Bewijs dat in strijd met deze wet wordt verkregen, is nietig en onbruikbaar in de rechtbank.
Gevolgen voor bedrijven
De impact op bedrijven is groot. Interne onderzoeken mogen alleen uitgevoerd worden door personen met een vergunning, waarvoor een veiligheidsscreening nodig is. Ook moeten verdachten tijdens verhoren hun rechten krijgen uitgelegd, zoals het recht op bijstand en het recht om te zwijgen. Zonder naleving van deze regels lopen bedrijven het risico op boetes of rechtszaken waarin ontslagen ongeldig worden verklaard.
Hoewel personeelsleden zonder vergunning onder bepaalde voorwaarden interne onderzoeken mogen uitvoeren, geldt dit alleen bij controles binnen het vaste personeel. Zelfstandigen die voor een bedrijf werken vallen hier niet onder. Bovendien blijven alle andere wettelijke verplichtingen van toepassing, zoals het transparant vastleggen van regels in een reglement.
Uitzonderingen en kritiek
Advocaten, journalisten, notarissen en auditors zijn vrijgesteld van de wet, evenals situaties waarin enkel de betrokken werknemer zelf wordt ondervraagd zonder verder onderzoek. Deze uitzonderingen zijn echter zeldzaam bij interne onderzoeken.
De wet werd in mei 2024 goedgekeurd, ondanks verzet uit de bedrijfswereld, die vreest dat het frauderende werknemers in de kaart speelt. Bedrijven krijgen een overgangsperiode van twee jaar om hun interne reglement op te stellen, maar experts raden aan nu al aanpassingen door te voeren. Zodra de wet in werking treedt, vermoedelijk eind 2024, zal deze een “gamechanger” zijn voor bedrijfsvoering en interne opsporing.